Op het Das Mag boekenfestival afgelopen weekend in Antwerpen sloot ik aan bij de leesclub over Net echt van Saskia De Coster. Plaats van afspraak: boekhandel De Groene Waterman.
Het is fascinerend hoe een boek eens je het op de wereld loslaat andere paden gaat bewandelen dan degene die de schrijver voor ogen had. Alle letters mogen dan wel keurig in papier gebeiteld zijn, zo vaststaand als je verhaal daar lijkt, zo losjes staat het in de realiteit. Dat is zo voor zowel schrijver als lezer. Als schrijver is je tekst enkel af omdat je er op een bepaald moment nu wel echt een punt achter moet zetten. Als lezer leg je tijdens het lezen jezelf in een boek en kom je met interpretaties voor de dag die de schrijver zelf niet voor mogelijk had gehouden. Tijdens de leesclub leverde dat laatste voor zowel De Coster als de aanwezige lezers een aantal grappige momenten op.
Een van de interessantste conversaties die uit al die meningen over De Costers deels fictieve deels autobiografisch reflecterende roman voortvloeide, ging over de hele klus om vandaag als mens in een rol te blijven. Een rol die je jezelf oplegt of waar je door de samenleving in wordt gewurmd. Een rol die vandaag zo moeilijk houdbaar blijkt, waar dat vroeger schijnbaar veel makkelijker ging.
Twee Nederlandse zussen de vijftig ver voorbij gaven aan dat vroeger alles gewoon veel meer automatisch gebeurde. Je deed wat van je werd verwacht en stelde jezelf daar niet te veel vragen bij. Je wist dat je na school lang in eenzelfde baan zou blijven, dat je zou trouwen, kinderen zou krijgen, en dat bij een bepaalde rol bepaalde dingen wel en niet hoorde. Kinderen deden het zus, volwassenen deden het zo. Maar nu draagt iedereen witte sneakers. Zelfs partijvoorzitters.
‘Als ik kijk naar mijn dochter,’ zei een van de zussen, ‘jongens, die denkt over alles zo erg na.’ Dat hersengeknars vond de dame op zich een goede zaak. Het leidde tot meer doordachte keuzes. Iemand anders, een Nederlandse jongedame, vervolgde dat ze haar moederrol wel ter harte nam, maar dat ze de impact op haar leven en identiteit danig had onderschat. Ergens in de groep vielen de woord ‘keuzestress’ en ‘druk’.
En daar knelt het schoentje. We hebben zoveel opties. Gestuwd door een behoorlijk kritische maatschappij leggen we onszelf meer druk op dan ooit om het goed te doen op het pad dat we dan uiteindelijk durven te kiezen. En liever niet gewoon goed, maar heel héél erg goed. Door voortdurend tegen de lamp te houden hoe we het aan het doen zijn – als moeder, vader, partner, vriend, werknemer, baas, familielid, minnaar, yogi, pottenbakker in spe – vergroten we onze focus op wat niet goed loopt. Dan is het logisch dat rollen sneller gaan schuren. We zijn te streng voor onszelf. En we weten het niet meer.
We zijn te streng omdat we in deze ontzuilde samenleving (waarin steeds meer kaders sneuvelen waarbinnen vorige generaties makkelijker een houvast vonden) meer dan ooit onze eigen weg moeten zoeken. Wanneer definities niet meer zo absoluut zijn als ze ooit waren, is het allesbehalve eenvoudig te weten waaraan en waaraf. De vuurtorens van weleer zijn afgebroken of ineen gestuikt, en zij die er nog staan, knipperen maar af en toe met hun licht.
De wereld is op drift. En dat maakt veilig varen een zware uitdaging. Maar opnieuw: we maken het onszelf ook niet gemakkelijk. Die eigen weg zoeken is niet alleen van moeten, ook van willen. In onze hyperindividualistische maatschappij met z’n YOLO’s en FOMO’s – en zonder kaders – staat één gebod boven alles:
Wie niet het alleronderste uit de kan van dit ene en enige leven haalt, heeft onherroepelijk gefaald.
Jij. En ik met jou. We moeten het zo goed mogelijk doen in een wereld waarin iedereen zoekende is. Dat creëert een zeer schizofreen spanningsveld. Het is als vragen om zonder architect een huis te bouwen op een ondergrond die plots in drijfzand kan veranderen. Ligt het weinig solide bouwwerk dan aan de metselaar?
Geen wonder dat die zich op een bepaald moment vragen stelt die nooit in z’n voorganger opgekomen waren en er zijn truweel bij neerlegt. Om dan schouderschuddend bij de Foot Locker snel om witte sneakers te gaan.