“The only way to stave off mankind’s extinction is with a weapon more powerful than any atomic device…”
“That weapon is fear.”
De woorden zijn van Adrian Veidt, een, om het kort te zeggen, gewiekst wetenschapper en voormalig antiheld uit de HBO-serie Watchmen, een 30-jaar-later vervolg op de gelijknamige graphic novel van Alan Moore en Dave Gibbons.
Veidt, vertolkt door Jeremy Irons, onthult dat hij het brein is achter de ramp waarbij een reusachtige octopus uit een andere dimensie in de jaren ’80 op New York viel, met miljoenen doden en nog zoveel meer getraumatiseerde mensen tot gevolg. Veidt wilde een betere, vreedzamere wereld creëren en gebruikte daarvoor angst als bindmiddel om mensen naar zijn verhoopt utopia te manoeuvreren.
Zijn redenering: als mensen in de waan leven dat we echt niet alleen zijn in het universum, dan gaan ze zich meteen een stuk nederiger en behoedzamer gedragen, uit angst voor een nieuwe ramp, voor het onverklaarbare. Wereldvrede betaald met angst.
De rode draad door heel wat religies, maar dan door de ogen van een fictieve verknipte intellectueel.
Het idee dat er elke moment nieuw onheil op hun hoofd kon vallen, heeft de wereldbevolking in Watchmen er trouwens alleen maar radelozer op gemaakt. Maar dat idee bleek vals, een hoax, fake news avant la lettre. Erger nog: het systeem — de president van Amerika — wist dit. Veidts plan ontpopt zich aldus van hoax naar een echte conspiracy theory.
Zelf ben ik niet noodzakelijk een conspiracy theorist, maar ik hou er wel van. Heel erg zelfs. Het zijn de sterkste stukjes stel-je-voor die er bestaan.
Stel je voor dat Hitler geen zelfmoord in een Berlijnse bunker heeft gepleegd, maar in een Argentijnse enclave zijn oude dag zou hebben uitgezongen. En dat men dat heeft laten gebeuren. Of dat de Bush administration een hand zou hebben in 9/11. Waarom was die kleine WTC Toren een eind verderop anders ook ingestort? Dat het coronavirus effectief gekweekt zou zijn in een lab in Wuhan, op vraag van ecoterroristen om de mens lam te leggen en Moeder Aarde even rust te gunnen. Dat het Vaticaan zo gekant was tegen de publicatie van The Da Vinci Code, omdat er effectief een vleugje waarheid aan Dan Browns relaas kleefde. Jezus toch, duizend jaar indoctrinatie naar de haaien. Of dat die vliegensvlugge dingen in de lucht waarvan het Pentagon onlangs de officiële beelden vrijgaf echt buitenaards zijn. Dan zijn we niet alleen. En dat er mensen zijn in Area 51 of in het Vaticaan die de waarheid kennen.
Ik ben niet noodzakelijk een conspiracy theorist, maar stel je voor.
Samenzweringstheorieën zijn om drie redenen populair.
Eén, die hebben we daarnet al gehad: ze komen tegemoet aan onze nood aan grotere verhalen. Ze proberen het banale te verheffen tot iets bijzonders, iets spectaculairs, iets ophelderend. Ze voeden het denken in mysteries en heffen het mysterie tegelijk op.
Twee, ze geven onze angst een plaats. Van stel-je-voor naar een zie-je-wel-ik-wist-het. Door de aannemelijke antwoorden die samenzweringstheorieën bieden, reiken ze ons sluitstukken aan die ervoor zorgen dat onze angst een plaats, een richting, een gezicht krijgt. De angst verdwijnt daardoor niet, maar hij wordt bevattelijk. Een zichtbare vijand is altijd sympathieker dan een onzichtbare, hoe lelijk hij ook is. Weten waarop je je wapens moet richten, brengt een zekere rust, collectief en individueel.
Drie, de mens heeft nood aan sluitende verklaringen om de wereld rondom zich vorm te (blijven) geven. Het ligt in onze natuur om in de chaotische werkelijkheid een zekere logica te zien. Te vinden. We willen dat. Dansen op een vaste vloer gaat makkelijker dan huppelen op een serie loszittende tegels op anderhalve meter afstand van elkaar.
En geef toe, het idee dat het universum totaal onverschillig is? Dat is toch ook maar… tja… angstinboezemend? Misschien. In elk geval is het ook maar niks.
Maar misschien toch liever dat dan een octopus die elk moment op mijn hoofd kan vallen. Langs de andere kant, als er een ding is waar ik nog meer van houd dan van conspiracy theories, dan is het wel een portie verse calamari fritti.